اعتیاد موضوعی است که یک بعد ان را مبحث درمان شامل می شود. مسائل مربوط به درمان و مشکلات و کمبودهای آن مسائلی هستند که مستقیم به روند درمان و در نهایت به جامعه یک میلیون و 300 هزار تفری معتادان مرتبط می شود. درمانگران اعتیاد این روزها با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند، از موضوع نظارت بر کلینیک ها گرفته تا نحوه توزیع دارو میان آنها.
اما این صنف نیز به مانند سایر صنوف برای خود هیأت مدیره دارد تا بتواند در جهت رفع مشکلات و موانع بر سر راه آنها تلاش کند. محمدهادی پناهی، رئیس هیأت مدیره صنف درمانگران اعتیاد کسی است که بیشتر از سایر با مشکلات مربوط به صنف در سراسر کشور آشناست. به همین منظور با او به گفت وگو نشستیم تا در مورد کم و کاست و موانع بر سر راه درمان اعتیاد بیشتر بدانیم.
*در کشور چند مرکز درمان اعتیاد فعالست و در مجموع چند نفر را تحت پوشش دارند؟
پناهی: بیش از 7000 مرکز درمان اعتیاد داریم که در هر مرکز دست کم یک پزشک دوره دیده و یا روانپزشک، یک پرستار، یک روانشناس و یک مددکار دوره دیده مشغول به کار هستند. بر اساس آمار اعلامی توسط وزیر کشور، 780 هزار بیمار تحت پوشش این مراکز هستند. 
*به نظر شما در مدتی که از فعالیت این 7 هزار مرکز می گذرد، آنها توانسته اند که به اهداف دست پیدا کنند؟
پناهی: از نظر فرهنگ سازی درمان اعتیاد، مراکز کاملا موفق عمل کرده اند. از بابت کاهش آسیب رفتارهای پرخطر، کاهش انتقال بیماریهای جنسی  و همچنین ایدز ایدز از راه سرنگ آلوده، آمار نشانگر موفقیت چشمگیر مدل درمان با نگهدارندهاست.
*اما انتقادهایی هم به موضوع درمان با متادون وجود دارد.
پناهی: درمان با متادون علیرغم برخی باورهای خطا صرفا جایگزینی نیست بلکه بهبود رفتاری، شناختی و کارکردی نیز در بیماران تحت درمان رخ می دهد. در واقع رفتار و عملکرد بیمار تحت درمان متادون بهصورت واضح با فرد مصرف کننده مواد متفاوت است و مطالعات بالینی نیز به سود این نظریه بوده است.
*درمان و سر و کله زدن با افرادی که هیچ چیز جز مواد نمی شناسند باید سخت باشد. در راه درمان معتادان علاوه بر همین موضوع، چه مشکلاتی بر سر راه درمان وجود دارد؟
پناهی: در باب مشکلات باید جنبه های مختلف را در نظر گرفت که اولین آن نحوه گسترش و توسعه درمان اعتیاد طی دهه گذشته درکشور است که به آن اشکالات اساسی وارد است.
با وجود اینکه توده مردم تا حد قابل قبولی درمان علمی اعتیاد را پذیرفته اند اما متاسفانه در این باره رویکرد واحدی میان مسئولین وجود ندارد. از نظر قانونی سیاستهای ابلاغی رهبر معظم انقلاب در حوزه مبارزه با مواد مخدر با وجود آنکه بسیار پیشروتر از نگرش نهادهای مختلف بوده اما در ذهن بسیاری از مسئولین نهادینه نشده است.
*لطفاً بیشتر توضیح بدهید.
پناهی: نمونه آن تاکید معظم له بر کاهش آسیب و عدم اعتقاد بسیاری از مسئولین میانی به این دیدگاه است. برخی از مدیران انتظامی، قضایی، اداری و حتی دانشگاهی کشور تقریبا هیچ اطلاع کارآمد و مفیدی از جوانب معضل اعتیاد و راههای مقابله با اعتیاد از جمله درمان اعتیاد ندارند. بنابراین عملا سیاستهای کلی نظام در این حوزه بر زمین مانده است.
البته پیوند برخی نهادها با گروههای دخیل در مسئله اعتیاد در رویکرد آنها تاثیر دارد. مانند ماجرای کمپ داری و برخی گروههای دیگر. البته منافع اقتصادی هم تاثیر زیادی دارد بطوریکه گاهی حاشیه از متن قویتر می شود مثل موضوع کشت خشخاش که مدتی است تلاش می شود مراکز و مدلهای درمان اعتیاد در کشور را ناکارامد جلوه کنند و بعد نتیجه بگیرند که حالا خشخاش بکاریم و حشیش را آزاد کنیم. 
*این دیدگاه از کجا نشأت می گیرد؟
پناهی: این دیدگاه منافع اقتصادی افراد خاص را دنبال می کند و هیچ پایگاه علمی ندارد. متاسفانه کارشناسانی از مجمع مصلحت نظام هم درگیر آن هستند. در هیچ کجای دنیا علیرغم ادعای این افراد، تریاک و حشیش آزاد نیست. حتی در کشورهای اسکاندیناوی هم میزان غلظت، سطح دسترسی، مداخله تیم تجویز کننده و دهها پارامتر محدود کننده دیگر وجود دارد.
اینطور نیست که زد و بندی بشود، چند هکتار زمین بخرند و بگویند می خواهیم خشخاش بکاریم و بین مردم تریاک توزیع کنیم. اساسا علل اعتیاد در ایران و زمینه های اجتماعی آن مغایر این نظریه است. بافت و مولفه های اجتماعی در دوران رژیم گذشته کاملا متفاوت از امروز بوده و این نگاه که اگر تریاک توزیع کنیم اوضاع بهتر می شود بسیار ساده انگارانه و عوامانه است. فراموش نکنیم که نظام حقوقی امریکا در حوزه اعتیاد هنوز کیفری است بنابراین ادعاهایی در مورد آزادی حشیش در غرب و توزیع آزاد مواد مخدر و ... وجود دارد، نه تنها صحت ندارد بلکه با سواستفاده از کم اطلاعی برخی مسئولین مطرح میشود، چه برسد به کشور ایران با زمینه های اجتماعی، فرهنگی و دینی و منطقه ای و سرزمینی خاص.
*گویا درمانگران اعتیاد مشکلاتی هم با وزارت بهداشت دارند.
پناهی:  شروع درمان اعتیاد از شیوه های قدیمی تر و پرهیز مدار تا مدل نگهدارنده توسط بهزیستی آغاز شد و بعدها وزارت بهداشت تحت فشار نهادهای بالادستی این سیستم را پذیرفت. بنابراین وزارت بهداشت هیچگاه بطور یکپارچه و موثر مقابله با اعتیاد را وظیفه خود ندانسته است.
این نگرش در دوره دولت یازدهم تشدید یافته، بطوریکه وزارت بهداشت دولت یازدهم اساسا درمان اعتیاد و منابع انسانی و سرمایه گذاری در این حوزه را اتلاف منابع می دانند. 
مشابه این دیدگاه در سخنان برادر معاون رییس جمهور آقای نوبخت نیز دیده می شود. ایشان درمان اعتیاد و گوش سوراخ کردن را تلویحا بیکاری پزشکان عمومی تلقی می نماید. بنابراین در حالیکه سران نظام معضل اعتیاد را در صدر مشکلات می دانند، عمل بینی و عملهای زیبایی چشم و پوست از نظر وزارت بهداشت و آقای نوبخت کار پزشکی محسوب می شود و درمان اعتیاد بیکاری.
این نگرش باعث شده وزارت بهداشت تقریبا هیچ اقدام موثری در حوزه پیشگیری از اعتیاد علیرغم تاکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای کلی سلامت در حوزه اعتیاد انجام ندهد.

*و اختلاف اصلی وزارت بهداشت با درمانگران هم که موضوع توضیح داروهای ترک اعتیاد در داروخانه هاست

پناهی: بله. ما نگران الگوی اعتیاد داروخانه ای هستیم. از اوایل دهه 90 میلادی قرن گذشته بدنبال سودیابی کارتلهای بزرگ دارویی اعتیاد داروخانه ای در آمریکا و اروپا و سپس سایر نقاط جهان به سرعت رشد کرد به گونه ای که سرعت رشد آن در آمریکا در اواخر قرن گذشته و اوایل قرن جاری تا 6 برابر رشد اعتیادبه هروئین گزارش شد.

به موجب این موج اعتیادی در غرب نهدهای نظارتی از جمله سازمان DEA آمریکار دستورالعمل های آموزشی برای مدیریت و مقابله با آن صادر کردند که به سادگی قابل دسترسی است اما در کشور ما با وجود مشکل ترامادول که ایران را صدرنشین مسمومیت ها و عوارض آن ساخت اما اقدامی موثر از نظر آموزش پیشگیری توسط وزارت بهداشت صورت نگرفت. 
مشابه این روند در مورد خانواده بنزو دیازپین ها یعنی آلپروزولام، دیازپام و ... همچنین کدئین ها و ریتالین در کشور جاری است. اخیرا وزارت بهداشت مجوز داروخانه ای کردن داروی صدرنشین اعتیاد در آمریکا یعنی آکسی کدون موسوم به هرویین داروخانه ای را صادر کرده است پیش بینی می شود از ترامادول پیشی بگیرد.
*از موضوعاعتیاد داروخانه ای عبور کنیم و برسیم به موضع درمان. از مشکلات درمان اعتیاد برای معتادان بگویید.
پناهی: در این حوزه نیز اقدامات وزارت بهداشت مشکل ساز است. انها سالانه و گاهی سالی 2 بار قیمت داروهای مخدر را افزایش جدی می دهد بطوریکه در 2-3 سال اخیر برخی اقلام تا 200 درصد افزایش روبرو شدهاند اما تعرفه درمان اعتیاد افزایش نیافته است.
*شما برای رفع این مشکل چه کردید؟
پناهی: مراکز درمانی دور هم جمع شدن و طرحی را اجرایی کردن که بر مبنای آن در استان البرز بطور پایلوت در سال گذشته طی 6 ماه اولیه پوشش 430 بیمار بی بضاعت، 710 کارگاه آموزش پیشگیری رایگان، 23 طرح پژوهشی رایگان و کاربردی، اجرای نظام خودارزیابی و سیستم نظارت کیفی با رویکرد اصلاحی و در عین حال تعطیلی 17 مرکز درمان اعتیاد در موارد غیر قابل اصلاح از دستاوردهای آن بود.
*مشکل بازگش معتادان به چرخه اعتیاد پس از درمان چیست؟
بازتوانی و سیستم مددکاری اجتماعی ملی تقریبا نداریم یا دستکم سازمان یافته و موثر نیست. بنابراین بیماران بعد از درمان به چرخه زندگی برگردانده نمی شوند پس امید به درمان و بهبودی هم کاهش می یابد.

این یک چرخه معیوب است و تا پیشگیری و بازتوانی حل نشود و بار کار و انتظار از بخش درمان معقول نگردد سیستم درمانی تحت فشار آسیب می بیند.